ΤΟ ΠΑΖΛ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ.

του Δημήτρη Κωνσταντίνου

Μέσα στη δίνη των καιρών αναπτύχθηκε μια πρωτοβουλία αριστερών οικονομολόγων και πανεπιστημιακών (βλ. http://www.nomoneynodebt.gr) που υποστηρίζουν αυτό που γράφτηκε στη στήλη αυτή πριν από δύο μήνες (Βαβυλωνία #66): την παύση πληρωμών του χρέους και την έξοδο από το Ευρώ. Το δίπτυχο της λύσης αυτής είναι ικανό να μας γλιτώσει από τη μέγγενη της σπειροειδούς ύφεσης και είναι από τη φύση του ρεφορμιστικό, όσο και αναγκαίο. Ωστόσο, ρεφορμισμός και επανάσταση πρέπει να πηγαίνουν χέρι-χέρι, να επιδιώκονται ταυτόχρονα, σ' αντίθεση με την αντίθετη ρητορεία επίδοξων επαναστατών και πραγματιστών. Όποιος διακηρύττει ή αγωνίζεται μόνο για την επανάσταση είναι καταδικασμένος στην κοινωνική απομόνωση, απλώς και μόνο επειδή δεν δίνει άμεσες λύσεις στα καθημερινά προβλήματα του παρόντος μας, επικαλούμενος την επανάσταση που θα τα λύσει όλα. Όποιος, από την άλλη, περιορίζεται μόνο σε αποσπασματικές λύσεις των επίκαιρων προβλημάτων και δεν στοχεύει στην ολική ανατροπή, ξεχνάει ότι απέναντί του, στον καθρέφτη, έχει ένα σύστημα σαν τη Λερναία Ύδρα που θα γεννά προβλήματα διαρκώς. Με τη λογική αυτή, είναι αναγκαίο να βρούμε λύσεις για να επιβιώσουμε κάτω από τις υπάρχουσες συνθήκες, αλλά είναι απαραίτητο να δούμε και λίγο πιο μακριά στο μέλλον: πώς θα οργανώσουμε ριζικά διαφορετικά τον τρόπο που παράγουμε και καταναλώνουμε, έτσι ώστε να ξεφορτωθούμε ένα παράλογο σύστημα που αναπαράγει κρίσεις όπως ο άνθρωπος παιδιά.



Όσο περνάει ο καιρός, λοιπόν, γίνεται όλο και πιο φανερό ότι στο πεδίο της οικονομίας θα γεννηθούν οι ευκαιρίες ανατροπής τα επόμενα χρόνια και στο πεδίο της θ' απαιτηθεί να εκφέρουμε συγκροτημένη εναλλακτική πρόταση και να την κάνουμε πράξη, σε πρώτη φάση έστω και με τη μορφή αντιεξουσιαστικών μικροοικονομιών. Με σκοπό να καλυφτεί το έλλειμμα αντιπρότασης στο συγκεκριμένο πεδίο, δημιουργήθηκε μια ομάδα εργασίας για να εκπονήσει ένα αποτελεσματικό οικονομικό πρόταγμα με αντιεξουσιαστικά χαρακτηριστικά, το οποίο, περνώντας μέσα από το κόσκινο των κινημάτων και της πρακτικής, ίσως καταφέρει τελικά να μπολιάσει τις συνειδήσεις μας και να πραγματωθεί.



Η πιο συνηθισμένη κριτική απέναντι σε τέτοιου είδους προσπάθειες είναι αυτή του ουτοπισμού. Είναι προφανές, όμως, ότι στην περίπτωσή μας δεν σκοπεύουμε απλώς να σχεδιάσουμε μια ουτοπία που θα καταλήξει σε δυστοπία, αλλά ουσιαστικά να διερευνήσουμε και να λύσουμε τα υπαρκτά προβλήματα που έχουν αντιμετωπίσει ιστορικά οι άνθρωποι, όποτε τόλμησαν να υλοποιήσουν ένα ριζοσπαστικό οικονομικό μοντέλο. Να ανακαλύψουμε τι δεν σχεδιάστηκε και τι δεν λειτούργησε σωστά στις μέχρι τώρα προσπάθειες, και να το διορθώσουμε.



Η ομάδα εργασίας λειτουργεί με αντι-ιεραρχικές, αμεσοδημοκρατικές συνελεύσεις και στην πρώτη συνάντησή μας συμφωνήσαμε ομόφωνα για το χρονοδιάγραμμα των εργασιών. Αν θέλουμε να συνθέσουμε μια ολοκληρωμένη και πειστική πρόταση χωρίς ελλείψεις και αμφιλεγόμενα σημεία, θα πρέπει να έχουμε ικανή πίστωση χρόνου. Λαμβάνοντας υπόψη, όμως, και την πίεση του χρόνου λόγω των ιδιαίτερων οικονομικών συνθηκών, σκοπεύουμε σε ένα χρόνο από τώρα να είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε το βασικό κορμό μιας ολοκληρωμένης πρότασης. Στη συνέχεια, όσο προχωρούν οι μελέτες μας και αυξάνονται τα κοινωνικά ερεθίσματα, θα εμπλουτίζουμε και θα ολοκληρώνουμε το παζλ του οικονομικού προτάγματος.



Οι εργασίες μας χωρίζονται γενικά σε δύο στάδια: (1) θεωρητική μελέτη και (2) σύνθεση προτάγματος. Το πρώτο στάδιο είναι ερευνητικό και περιλαμβάνει τη μελέτη της γνώσης που μας έχει παραδοθεί πάνω στο αντικείμενο από ριζοσπάστες διανοούμενους, όπως οι Π. Κροπότκιν, Σ. Γκεζέλ, Κ. Καστοριάδης, Μ. Μπούκτσιν, Μ. Άλμπερτ, Τ. Φωτόπουλος, Σ. Λατούς. Στο πλαίσιο αυτό, και για να αποκτήσουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα, έχουμε προγραμματίσει να παρακολουθήσουμε παρουσιάσεις που αφορούν (α) στις οικονομικές προτάσεις από τους θεωρητικούς της Αυτονομίας, (β) στην οικονομία του Δώρου μέσα από μια σύγχρονη οπτική και (γ) στη σχέση πόλης-τριτογενούς τομέα. Προφανώς, στην πορεία των εργασιών και ανάλογα με τα διλήμματα που θα αντιμετωπίζουμε, θα ανατρέχουμε στη μελέτη της κατάλληλης βιβλιογραφίας ή/και θα οργανώνουμε τις παρουσιάσεις που απαιτούνται, ανάλογα με τις περιστάσεις.



Όσον αφορά στη μελέτη των ιστορικών παραδειγμάτων, στα οποία εφαρμόστηκαν εναλλακτικά μοντέλα οικονομίας, θεωρούμε ότι, εξαιτίας του αριθμού τους, μια εκτεταμένη πρωτογενής έρευνα στην πρώτη φάση σύνθεσης του κορμού της πρότασης θα ήταν ανέφικτη, δεδομένου και του χρονοδιαγράμματός μας. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι οι θεωρητικοί που εκπόνησαν ολοκληρωμένες προτάσεις (Κροπότκιν, Καστοριάδης, Φωτόπουλος, Άλμπερτ, κλπ) μελέτησαν εκτενώς τέτοιες ιστορικές εφαρμογές και στα βιβλία τους υπάρχουν πάμπολλες και λεπτομερείς αναφορές. Φυσικά, αυτό δεν υποβαθμίζει τη σημασία που έχουν για μας οι προσπάθειες αυτές και τα διδάγματα που μπορούμε να αποκομίσουμε, γι' αυτό θα προχωρήσουμε στη μελέτη ορισμένων εξ αυτών, εκείνων που θεωρούμε πιο ολοκληρωμένα και σύγχρονα. Στην πρώτη συνέλευση, η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από το μοντέλο των Ζαπατίστας, της επαναστατημένης Ισπανίας του '36, των Κιμπούτς και των κατειλημμένων εργοστασίων της Αργεντινής. Επιπρόσθετα, θα έχουμε την ευκαιρία να ενημερωθούμε από ανθρώπους που συμμετέχουν σε αυτοδιαχειριζόμενες συμμετοχικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, για να γνωρίσουμε από κοντά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και τις λύσεις που υιοθετούν.



Το δεύτερο στάδιο είναι το δημιουργικό κομμάτι και περιλαμβάνει τη σύνθεση του προτάγματος της αντιεξουσιαστικής οικονομίας. Ο λόγος που διαχωρίζουμε το πεδίο της οικονομίας από την κοινωνία ως μάγμα πεδίων δράσης του ανθρώπου είναι καθαρά εργαλειακός. Στην αντίθετη περίπτωση θα χανόμασταν στον ωκεανό της κοινωνικής πραγματικότητας και θα αναλαμβάναμε ένα αέναο έργο θεωρητικής και πρακτικής επεξεργασίας που είναι δουλειά της κοινωνίας μέσα στην αχρονικότητά της και όχι οποιασδήποτε ομάδας εργασίας. Η αντιεξουσιαστική οικονομία είναι η αρχή, και η οριοθέτηση επιμέρους αντικειμενικών σκοπών, όπως η οικονομία, δίνει τη δυνατότητα να πραγματοποιούμε τα επιμέρους βήματα στο δρόμο προς την ολική ανατροπή. Το οικονομικό πρόταγμα θα θεμελιώνεται πάνω σε συγκεκριμένους πολιτικούς άξονες, στους οποίους θα καταλήξουμε, και με τους οποίους θα συνδιαλέγεται. Μια ολοκληρωμένη πρόταση αμεσοδημοκρατικής πολιτικής οργάνωσης, όμως, αποτελεί έναν άλλον επιμέρους αντικειμενικό σκοπό που εκκρεμεί.



Πιο συγκεκριμένα, το οικονομικό πρόταγμα θα έχει σπονδυλωτή μορφή, με την έννοια ότι θα αποτελείται από ξεχωριστά, αυτοτελή μέρη, τα οποία όμως προφανώς θα έχουν εσωτερική συνοχή και θα κινούνται στον ίδιο άξονα. Το στοιχείο που συνδέει όλα τα επιμέρους τμήματα του προτάγματος είναι οι πολιτικές αξίες, η πίστη στις οποίες δημιούργησε την ανάγκη για την εκπόνηση ενός αντιεξουσιαστικού οικονομικού προτάγματος και τις οποίες θα πρέπει να εξυπηρετεί και να προάγει το πρόταγμα αυτό στο σύνολό του. Οι αξίες αυτές είναι (α) η αλληλεγγύηαντί του ανταγωνισμού και της απάθειας, (β) η πολυμορφία αντί της ομοιογένειας και του κομφορμισμού, (γ) η δικαιοσύνη αντί της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, (δ) η περιβαλλοντική αρμονία και το ανθρώπινο μέτρο αντί της αυτοκαταστροφικότητας και της μεγαλομανίας, και (στ) η αυτοδυναμία ως «στήριξη πρωταρχικά στους δικούς μας πόρους και ικανότητα αυτόνομου καθορισμού των στόχων και αυτόνομης λήψης των αποφάσεων» (Cocoyoc '74), αντί της εξάρτησης και της ετερονομίας. Με πυξίδα τις αξίες αυτές και όσο προχωρούν οι εργασίες μας, θα συμπληρώνουμε το παζλ καταλήγοντας πάνω στα επιμέρους ζητήματα: (α) πολιτικοί άξονες, (β) ιδιοκτησία, (γ) συμβούλια-λήψη αποφάσεων, (δ) καταμερισμός εργασιών, (ε) αμοιβές και μέσα συναλλαγών, (στ) βραχυπρόθεσμος και μακροπρόθεσμος οικονομικός σχεδιασμός, (ζ) μετάβαση.



Προφανώς, η προσπάθειά μας δεν έχει το χαρακτήρα του απόρρητου, αντιθέτως η πρόοδος των εργασιών μας θα παρουσιάζεται όπου και όποτε θεωρούμε σωστό (π.χ. μέσα από αυτή τη στήλη της Βαβυλωνίας, στους κύκλους αυτομόρφωσης του Νοσότρος ή/και σε άλλες εκδηλώσεις ελεύθερων κοινωνικών χώρων), έτσι ώστε να μην απομονωθούμε στο δικό μας μικρόκοσμο, αλλά να τελούμε διαρκώς υπό την επίδραση των εξωτερικών ερεθισμάτων.



Τα αποτελέσματα της ομάδας εργασίας δεν είναι εξασφαλισμένα. Όλες οι πιθανότητες είναι ανοιχτές, αλλά έχουμε στα χέρια μας ένα σπουδαίο όπλο: τη σύνθεση της ομάδας. Για το λόγο αυτό, τα πρώτα σημάδια από τη συνέλευση της ομάδας εργασίας είναι πολύ ενθαρρυντικά. Οι άνθρωποι που πλαισιώνουν το όλο εγχείρημα μοιράζονται έναν υψηλό βαθμό ενθουσιασμού, έχουν τεράστια κινηματική εμπειρία και καλύπτουν τα επιστημονικά πεδία της πολιτικής οικονομίας, της κοινωνιολογίας, της πολιτικής επιστήμης, της πληροφορικής, της ψυχολογίας και της νομικής επιστήμης. Το πιο σπουδαίο, όμως, είναι ότι στη σύνθεσή μας περιλαμβάνονται άνθρωποι της τέχνης αλλά και της χειρονακτικής δημιουργίας, οι οποίοι θα προσδώσουν στο πρόταγμά μας το στοιχείο της φαντασίας και το βιωματικό χαρακτήρα που λείπουν από πολλές στείρες θεωρητικές κατασκευές του γραφείου.



Είναι γνωστό ότι αρκετοί θεωρητικοί ως τις μέρες μας έχουν εκπονήσει αξιόλογες ολοκληρωμένες οικονομικές προτάσεις, αλλά όλοι τους μοιράζονται δύο κοινά χαρακτηριστικά: Δεν έχουν καμία επαφή με τα κινήματα και κατ' επέκταση με την κοινωνία, ενώ για λόγους εγωκεντρισμού και εμπάθειας αρνούνται να δουν τα σημεία αλληλοσυμπλήρωσης των θεωριών τους. Αυτά τα δύο στοιχεία είναι η δική μας δύναμη. Συγκροτήσαμε μια αντι-ιεραρχική Ομάδα εργασίας, που έχει την ικανότητα της σύνθεσης χωρίς εγωκεντρισμούς και εμπάθειες, και επιπλέον είμαστε περήφανοι γιατί διαθέτουμε την κινηματική εκείνη δύναμη που πηγάζει από τα σπλάχνα της κοινωνίας.



http://zbabylonia.blogspot.com/