Ελεύθεροι χώροι

Με αφορμή τα τραπεζάκια επαναδημοσιεύω ένα άρθρο μου σε τοπική εφημερίδα... τον Μάρτιο του 2008 

Δημόσιος χώρος είναι ο χώρος που είναι ανοικτός και προσβάσιμος σε όλους τους πολίτες ανεξάρτητα από την οικονομική και οικογενειακή τους κατάσταση, την μόρφωση και την υπόληψη που απολαμβάνουν μέσα στην κοινότητα που ζουν. Με λίγα λόγια, είναι ο ελεύθερος χώρος που η πρόσβαση σε αυτόν είναι απρόσκοπτη από όλους.

Τα τελευταία χρόνια όμως γινόμαστε μάρτυρες όλο και πιο συχνά της σταδιακής κατάληψης των ελεύθερων χώρων από ιδιώτες, που με την συναίνεση του Δήμου έναντι αμοιβής αποσκοπούν στην δημιουργία υπεραξίας. Μια κατάσταση που αντανακλάει τις προτεραιότητες και τις επιλογές των πολιτικών μας ταγών.

Η Δημοκρατία στηριζόταν στην πολλαπλότητα των απόψεων που με την σειρά τους στηρίζονταν στην πολλαπλότητα των αξιών, ο Καπιταλισμός όμως υποκατέστησε όλες  αυτές τις αξίες με αυτήν του χρήματος και ανάλογα με την «τιμή» που ορίζει για ένα «προϊόν» το μετατρέπει σε σπάνιο είδος με αποκλειστική χρήση κάποιας ελίτ, αν ανεβάσει την τιμή του ή αν κατεβάσει την τιμή του, το παράγει μαζικά και το ξευτελίζει.

Ο Καπιταλισμός μετατρέποντας, τον άνθρωπο σε εργαλείο, την εργασία σε εμπόρευμα προς πώληση και εκμετάλλευση, την φύση σε γη και την γη σε εμπόρευμα μετάτρεψε αυτόματα την φύση σε αντικείμενο κερδοσκοπίας και εκμετάλλευσης. Παρέδωσε στην απληστία του κεφαλαίου, στην ελευθερία της επιχείρησης, στους ιδιώτες και, στους τυφλούς νόμους της αγοράς και της κερδοφορίας, πολύ περισσότερα από την απλή ιδιοκτησία της γης, παρέδωσε ολόκληρο το ζωτικό περιβάλλον του ανθρώπου. Παρέδωσε ότι αποκαλούμε ποιότητα ζωής, διατροφή, υγεία, διασκέδαση, σκέψη, ελεύθερο χρόνο, αυτοπραγμάτωση, ηδονή, παιδεία και ελεύθερο χώρο. Αυτή η άνευ όρων παράδοση είναι η μεγαλύτερη εκμετάλλευση που έχει υποστεί ο  άνθρωπος μέχρι σήμερα, είτε το έχει συνειδητοποιήσει είτε όχι.

Αυτήν την πολιτική της ελεύθερης αγοράς σήμερα, την βιώνουμε και την νοιώθουμε στο πετσί μας προσπαθώντας να ανακαλύψουμε τους ελεύθερους χώρους, είτε, σε επίπεδο γειτονιάς είτε, σε επίπεδο πόλης και παραλίας. Μάταια όμως.

Η εμπορευματοποίηση έχει επιβληθεί παντού και φυσικά και στους ελεύθερους χώρους. Αποτέλεσμα της εμπορευματοποίησης των ελεύθερων χώρων πρώτα από το Κράτος και μετά από τους Δήμους είναι το ξεφύτρωμα κάγκελων, τεχνιτών εμποδίων που μοιάζουν με την φύση, ξύλινων, μεταλλικών ή πέτρινων περίβολων και φυσικά περγκόλων με τα ανάλογα τραπεζοκαθίσματα και τα πλαστικά για την προστασία των πελατών τους από τον άνεμο και την βροχή  (τι φοβερά και φονικά φαινόμενα αυτά, προσέχετε μην βραχείτε και μην σας χτυπήσει ο άνεμος), σε κάθε πλατεία και πεζόδρομο ή σε κάθε δρόμο που είναι λιγάκι πιο φαρδύς.

Ιδιωτικές ομπρέλες και ξαπλώστρες στις παραλίες με αποκλειστική διάθεση από λίγους για τους «εκλεκτούς» πελάτες τους είναι ένα συχνό φαινόμενο που έχει προκαλέσει και θα προκαλεί πάντα, τις ανάλογες αντιδράσεις από την πλευρά των αγανακτισμένων και αποκλεισμένων πολιτών. Μόνο δικαιώματα εισόδου στην θάλασσα δεν μας πουλάνε ακόμα.

Σήμερα η ενοικίαση των δημόσιων χώρων στους ιδιώτες είναι αποδεκτή σαν αναγκαία, αυτονόητη και δεδομένη, μια αντίληψη που είναι αποτέλεσμα της μεθοδευμένης συσκότισης από την πλευρά του κράτους της έννοιας του δημόσιου χώρου. Σήμερα πλέον αντί ο δημόσιος χώρος να είναι ο ελεύθερος χώρος που τον νοιώθουμε δικό μας, είναι ταυτισμένος με τον κρατικό χώρο. Αυτή η αυθαίρετη ταύτιση έγινε με σκοπό να διαχειριστεί το κράτος αποκλειστικά τον τρόπο διάθεσης των ελεύθερων χώρων και να σταματήσει την δημιουργία συνθηκών για την ανθρώπινη επικοινωνία, την ανταλλαγή απόψεων, τον διάλογο και την ισότιμη συμμετοχή στα κοινά.

Από την άλλη όπου η περιοχή δεν ενδείκνυται για τραπεζοκαθίσματα ή για ομπρέλες στην παραλία αφήνετε στο έλεος του αυτοκινήτου που έχει μετατραπεί σε πρώτη απειλή για την ύπαρξη, την ποιότητα και την έκταση, των ελεύθερων χώρων. Παρόλο, που όλοι γνωρίζουν ότι, ο πολεοδομικός σχεδιασμός πλέον γίνεται με βάση τα συμφέροντα της αυτοκινητοβιομηχανίας, όλοι γινόμαστε μάρτυρες μιας προπαγάνδας με μορφή διακηρύξεων από τους κυρίαρχους για καθαρό περιβάλλον και για φιλικές προς το περιβάλλον μετακινήσεις, την στιγμή που η δικτατορία της ιδιωτικής μετακίνησης επιβάλλεται με κάθε μέσο. Έτσι οι ελάχιστοι ελεύθεροι χώροι και πλατείες που υπάρχουν ή τσιμεντοποιούνται ή γκαραζοποιούνται ή στην καλύτερη περίπτωση βάζουν μια κούνια και μια τσουλήθρα και το ονομάζουν παιδική χαρά. Και αυτό θα συνεχίζεται όσο οι τεχνοκράτες πολεοδόμοι θα σχεδιάζουν πιστεύοντας ότι η κυκλοφορία είναι θέμα κίνησης αυτοκινήτων και όχι κίνησης ανθρώπων. Όσο ο σχεδιασμός τους θα γίνεται στα γραφεία της ελίτ, των πολιτικών, των εργολάβων και των πολιτικών μηχανικών άλλο τόσο οι ελεύθεροι χώροι θα αντιμετωπίζονται με αυτόν τον τρόπο.

Ακόμα και η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων στην Αθήνα δεν είναι τίποτα άλλο από ένα ατελείωτο μακρύ παζάρι που το μόνο που προσφέρει είναι ένα περίπατο για κατανάλωση σε κάθε άνθρωπο που μπορεί ή θα μπορέσει να καταναλώσει. Συνήθως όμως οι πλατείες και οι δημόσιοι χώροι είναι αποκομμένες μεταξύ τους χωρίς ίχνος σεβασμού στην αρχιτεκτονική ιστορία της κάθε πόλης και χωρίς πεζοδρόμια, με τα αυτοκίνητα να απειλούν την ζωή μας οποιαδήποτε στιγμή.

Και στην Νάξο το ίδιο συμβαίνει και ακόμα χειρότερα. Τα πεζοδρόμια ανύπαρκτα, ο περίπατος έχει καταντήσει ρίσκο, και η μετακίνηση με αυτοκίνητο έχει πλέον ξεπεράσει κάθε όριο ανοχής την ίδια στιγμή που η αναλγησία των «αρμόδιων» είναι σταθερή και εγκλωβισμένη από την γραφειοκρατία και την κεντρική διοίκηση. Και αναρωτιέμαι: πότε έγινε η τελευταία πλατεία της Νάξου; Θα ξαναφτιάξουν κάποτε  πλατείες ή ο ρόλος τους έχει ολοκληρωθεί και δεν είναι αναγκαίος; Η απάντηση τους είναι: αυτήν που θα έφτιαχναν στο λιμάνι και θα ήταν 21 στρέμματα εγώ και μερικοί άλλοι την σταματήσαμε και τώρα δεν πρέπει να ρωτάμε τέτοια πράγματα…

Όσο για το κυκλοφοριακό «ζήτημα» είναι ένα πρόβλημα που μου θυμίζει το γεφύρι της Άρτας: κάθε χρόνο το λύνουν και κάθε χρόνο «δένει» από μόνο του. Κάθε χρόνο το αντιμετωπίζουν τόσο ώστε να αναγκαστούν να πάρουν δραστικά μέτρα για την επόμενη χρονιά. Το παράδοξο σε αυτή την κατάσταση είναι ότι: σε αυτό το θέατρο του παραλόγου συμμετέχουν οι ίδιοι και οι ίδιοι άνθρωποι κάθε φορά. Δεν εννοώ τα ίδια πρόσωπα γιατί αυτά έχουν αλλάξει αρκετές φορές, εννοώ τον ίδιο τύπο πολιτικού-ανθρώπου που δεν τον ενδιαφέρει η «λήψη μέτρων» για το κυκλοφοριακό καθαυτό αλλά η χρησιμοποίηση του κυκλοφοριακού προβλήματος προκειμένου να αναπτύξει «πελατειακές σχέσεις» με τους κατοίκους, τους επαγγελματίες και τις διάφορες συντεχνίες από την μια και από την άλλη να χρησιμοποιήσει τα όποια «μέτρα» του υποδείξουν οι «σχέσεις» αυτές για να παραμείνει στην τοπική εξουσία σαν διακεκριμένο και επιτυχημένο άτομο. Μήπως τελικά χρειαζόμαστε και κανένα τεχνοκράτη στο δημοτικό συμβούλιο; Μήπως είναι απαραίτητο να εκλέξουμε κανένα δικηγόρο, κανένα αρχιτέκτονα,  κανένα πολιτικό μηχανικό και κάποιες άλλες επιστημονικές ειδικότητες όπως ιατρούς, πολιτικούς επιστήμονες και καθηγητές που εξαιτίας της μόρφωσης τους και της ενσωμάτωσης τους, στο σύστημα, θα εφαρμόσουν τις λύσεις που το ίδιο το σύστημα προτείνει; Μήπως χρειαζόμαστε και κάποιους ξενοδόχους καθώς και τους προέδρους των διάφορων συντεχνιών που με την πείρα τους θα συμβάλλουν για να λυθεί ανιδιοτελώς το κυκλοφοριακό πρόβλημα και όχι μόνο; Αν υπήρχαν όλοι οι παραπάνω «κοινωνικοί εταίροι» στo δημοτικό μας συμβούλιο δεν θα  αντιμετωπίζαμε τέτοιες καταστάσεις. Προτείνω λοιπόν να εκλέξουμε τεχνοκράτες,  επιστήμονες και διανοούμενους από την Νάξο που σε αγαστή συνεργασία με τους προέδρους των επαγγελματικών φορέων θα σκύψουν πάνω από αυτά τα προβλήματα μας και θα δώσουν λύσεις θαυμαστές…

Και συνεχίζω με τους ελεύθερους χώρους και με τις κάμερες που τοποθετούν για την «προστασία» των πολιτών που επισκέπτονται τους χώρους αυτούς. Η τοποθέτηση καμερών στους ελεύθερους χώρους έχει ένα και μοναδικό στόχο: την δημιουργία «καθαρών» πόλεων. Την απομάκρυνση δηλαδή των διαφορετικών ατόμων από τους χώρους αυτούς με την δικαιολογία ότι δεν ταιριάζουν στην εικόνα της εκάστοτε πόλης.

Σε αλκοολικούς, ναρκομανείς, μετανάστες και άστεγους δεν επιτρέπεται να λερώνουν την εικόνα της καθαρής πόλης, όπως την περίοδο των Ολυμπιακών αγώνων εξαφάνισαν όλα αυτά τα «απόβλητα» από το κέντρο των πόλεων όπου γινόταν αγωνίσματα.

Οι αντινομίες και οι αδυναμίες του συστήματος δεν πρέπει να φαίνονται. Πρέπει να κουκουλώνονται και να κρύβονται και όπως ακριβώς, το κατοικίδιο ή το εργαστηριακό ζώο, που ζει, με ελεγχόμενη δίαιτα, σε ελεγχόμενο περιβάλλον και αδυνατεί, να επιβιώσει ελεύθερα, έτσι και οι κυρίαρχοι ελέγχουν την διατροφή και το περιβάλλον μας, προετοιμάζοντας ένα νέο είδος ανθρώπου που θα νοιώθει άβολα στην φύση, αν δεν νοιώθει ήδη και,  θα θεωρεί αυτονόητο ένα στρατιωτικό αστυνομο-κρατούμενο καθεστώς που θα ορίζει και θα καθορίζει την ζωή του. Τα εργαστηριακά ζώα θα γίνουν, αν δεν έχουν γίνει, τα πρότυπα μας. Ασφάλεια,  καθαρότητα, νομιμότητα και τάξη, το λένε. 

Και τελειώνοντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι, παρατηρώντας την Νάξο, θα διαπιστώσουμε, πρώτα την υποβάθμιση του κέντρου και δεύτερον, την προαστιοποίηση της Χώρας: ο κόσμος μένει στα προάστια και εργάζεται στο κέντρο. Αυτό θα το κατανοούσα, δεν θα το αποδεχόμουνα, αν μέναμε σε μια πόλη, όχι στην Νάξο.

Το ζήτημα των ελεύθερων χώρων και κατά συνέπεια της ποιότητας ζωής, δεν είναι θέμα που θα επιλύσουν οι τεχνοκράτες και οι ειδήμονες, που είναι εξαρτημένοι από τους κυρίαρχους, αντίθετα είναι θέμα πολιτικό που σημαίνει: ποιοι αποφασίζουν για την ζωή σε μια πόλη σε ένα χωριό σε μια συνοικία.

Οι ελεύθεροι χώροι που συμπίπτουν με τους δημόσιους χώρους και δεν ταυτίζονται με τους κρατικούς, είναι οι χώροι των πολιτικών αποφάσεων.

Δυστυχώς σήμερα οι πολιτικές αποφάσεις,  παίρνονται μέσα σε στενά και αποστειρωμένα γραφεία, με αποτέλεσμα, να δημιουργούν ανάλογους κρατικούς- δημόσιους αποστειρωμένους χώρους στις πόλεις μας όπου η ανάγκη για επικοινωνία, για ησυχία, για  πρωτοβουλία, ελευθερία και ανοικτούς χώρους είναι αδύνατη και εξαφανίζεται σιγά-σιγά.

Ίσως οι ελεύθεροι χώροι να γίνουν ένας πόλος αντίστασης, αλλά και συσπείρωσης των κατοίκων της Νάξου και όλης της Ελλάδας ενάντια στην χωρίς όρια κρατικοποίηση και  ιδιωτικοποίηση ενός κοινού αγαθού.

Μια καλή αρχή θα ήταν να εξαφανιστούν τα πλαστικά, τα ηχεία, οι σόμπες, οι τηλεοράσεις και οι σταθερές κατασκευές από τους δημόσιους χώρους και να περιοριστούν τα τραπεζοκαθίσματα μπροστά στο κάθε κατάστημα μεγαλώνοντας ταυτόχρονα τον πεζόδρομο. Όσο για τις παραλίες και τις ομπρέλες να μειωθεί ο χώρος που καταλαμβάνουν και να τις ενοικιάζει ή να τις προσφέρει δωρεάν ο Δήμος. Όλα αυτά βέβαια δεν «γίνονται» από μόνα τους, αυτά τα κερδίζουμε εμείς με τους αγώνες μας.